Woord- en klankbeeld
Leuk hoor, zo’n taalkaart voor de d’s en dt’s en dat soort zaken, waar hvds-nar onlangs over blogde. Er komen steeds meer hulpstukken voor het Nederlands bij. Het blijft toch maar behelpen met dat taaltje van ons, zoals een vroegere docent op de UvA zei. Al die dt-achtige problemen vind je minder in talen waarbij het woordbeeld dichter bij het klankbeeld blijft dan in het Nederlands.

Spaans
Neem bijvoorbeeld Spaans. In het Spaans worden buitenlandse woorden vaak gewoon verspaansd. Daar valt wat voor te zeggen. Zo wordt ‘Hollywood’ als ‘Jolibu’ gespeld (en natuurlijk uitgesproken met een ‘g’-klank aan het begin). ‘Futbol’ zal geïnspireerd zijn door het Engelse ‘football’. Op vakantie op La Gomera las ik in een historisch verslag over de Engelse veroveraar Carlos Bindam die in het Engels gewoon Charles Wyndham heette.

Makkelijk voor de uitspraak, maar in internationaal verband worden de woorden wel minder herkenbaar. Bij ons vind je natuurlijk ook vernederlandsing, denk aan Berlijn, Parijs, en Milaan. Maar daarin komen de beginletters nog overeen met de oorspronkelijke woorden, wat helpt bij de herkenning.

Turks
Het Turkse alfabet heeft het voordeel gehad dat het pas laat is uitgevonden. Het werd aan het begin van de vorige eeuw opgelegd door Atatürk, de Turkse vader des vaderlands, die van het Arabische schrift af wilde om zijn seculiere staat beter vorm te geven. Het Turkse alfabet is als gevolg nogal fonetisch. Grappig in dat verband zijn de 'i' met punt (een ‘ie’-klank) en de 'i' zonder punt (een ‘uh’-klank). Een naam als Yildirim (met i’s zonder puntjes) wordt door Nederlanders doorgaans volkomen verkeerd uitgesproken. Een vergelijkbaar verschil heb je tussen de u (een ‘oe’-klank) en ü (een ‘u’-klank, zoals in ‘uur’).

Amsterdams
Enkele oudere Amsterdammers die ik ken hebben het wel eens over filmsterren als ‘Sjors Pek’ en ‘Humfrie fan de Bogaert’. U moet de bijbehorende goed-Mokumse uitspraak maar erbij denken. Ik heb het gevoel dat zo’n uitspraak deels uit onwetendheid voortkomt, deels uit een diepgewortelde neiging om maar gewoon te doen, wat zoals bekend al gek genoeg is. Tegenwoordig gebeurt het ook minder, want de blootstelling aan gesproken en geschreven Engels is alomtegenwoordig. 'Resistance is futile. You will be assimilated!'

Engels
In het Engels zijn de verschillen tussen uitspraak en schrijfwijze trouwens nog groter dan bij ons.
Aan George Bernard Shaw wordt de grap toegeschreven dat het (niet-bestaande) woord ‘ghoti’ uitgesproken kon worden als ‘fish’. Je neemt daarvoor:

• de ‘gh’ uit cough
• de ‘o’ uit women
• de ‘ti’ uit nation

Uitspraaktechnisch is dit natuurlijk een onmogelijkheid, want geen moedertaalspreker zou deze lettercombinaties op die posities binnen een woord zo uitspreken. Voor wie er geen genoeg van krijgt, zie 'ghoughpteighbteau'.

De slechte overeenkomst tussen woord- en klankbeeld in het Engels komt onder andere doordat de schrijfwijze niet ingrijpend is gewijzigd sinds de Middeleeuwen. Dat maakt Chaucer en Shakespeare wel gemakkelijker te lezen, zeggen ze, dan onze gouwe ouwen. Maar de uitspraak van het Engels heeft zich wel voortdurend veranderd, net als bij ons. Een voorbeeld.

Whan that Apprill with his shouris sote
And the droughte of marche hath percid þe rote
(Geoffrey Chaucer, Proloog van de Canterbury Tales)

In hedendaags Engels/Nederlands:

When April, with its showers sweet
And the drought of March has pierced the root

Wanneer april, met zijn buien zoet
En de droogte van maart heeft geklieft de wortel.

Deze beginregels van de Canterbury Tales zouden, naar ik in een grijs verleden heb geleerd, ongeveer uitgesproken moeten worden als:

Gwan that Aapril with is sjoeres sote
And the droegt of Martsj hath peerset the rote

(Ik weet het, een gebrekkige uitspraakweergave! Hier is de fonetische transcriptie.)

Angelsaksisch
Nog wat verder terug, in het oud-Engels, wordt het lastiger. Het ‘Faeder ure’ (Onze vader) wijkt toch behoorlijk af van het hedendaagse Engels. Wikipedia heeft voor de liefhebbers een aantal pagina’s in het Angelsaksisch. Zo wordt een dode taal weer tot leven gewekt. Geinig!

Lucien @ 14:37 | link |